Strona poświęcona twórczości Andrzeja Krzanowskiego

Przyglądając się twórczości Andrzeja Krzanowskiego, dostrzegamy w niej wiele wątków, symboli, efektów poszukiwań i przemyślanych środków. Spośród jej różnorodności przebija akordeon – instrument odkrywany na nowo poprzez nietypowe brzmienie i możliwości kształtowania dźwięku, stawiający czoła nowoczesnym trendom w muzyce, obdarzony barwą przypominającą brzmienia elektroniczne, dzięki którym odrzucił wreszcie kompleks niższego pochodzenia. Z ponad pięćdziesięciu utworów na akordeon solo największym powodzeniem cieszą się: Studium III, Katedra, Preludium, Kanony oraz zbiór Kalangra dla dzieci. Swoją obecność akordeon zaznaczył również w kameralistyce i utworach orkiestrowych. Spośród czternastu na zespoły akordeonowe najbardziej wymagającymi są Studium IV na dwa akordeony oraz Alkagran czyli jedno miejsce na prawym brzegu Wisły na kwintet akordeonowy. W utworach kameralnych o zróżnicowanej obsadzie akordeon pojawia się w konfiguracjach od duetu po zespół o większym składzie. Audycja IV na głos recytujący, syrenę, talerze, akordeon i dwie taśmy jest reprezentatywnym przykładem tego gatunku. Ciekawym spostrzeżeniem jest, że w imieniu i nazwisku kompozytora występują litery wyrazu a k o r d e o n (A N D R z E j  K R z A N O w s K i).

Nieakordeonową kameralistykę stanowią przede wszystkim kwartety smyczkowe i II Symfonia na 13 instrumentów smyczkowych. Muzyka na kwartet smyczkowy obejmuje siedem kompozycji: Kwartet I (w wersjach A i B; druga poszerzona o instrumenty perkusyjne i taśmę), „tradycyjne” Kwartety II i III, Reminiscenzę B (będącą opracowaniem utworu Reminiscenza A na akordeon, klarnet, skrzypce i wiolonczelę), Audycję VI z towarzyszącym głosem sopranowym oraz Relief IX z udziałem taśmy. Wartym uwagi jest również brawurowy utwór dla ośmiu wykonawców – Con vigore – z mocno zaznaczoną obecnością kwartetu.

Wśród kompozycji Andrzeja Krzanowskiego ważne miejsce zajmują również utwory symfoniczne (I Symfonia, Canti di Wratislavia), chóralne (Salve Regina, Pieśni północne) oraz opus magnum – Audycja V, nazwana przez kompozytora metaoperą, będąca wynikiem łączenia odważnych pomysłów kompozytorskich ze sztukami plastycznymi i wizualnymi, a także niekonwencjonalnym zachowaniem wykonawców, polegającym m.in. na ruchu i kreowaniu akcji w ciszy, rozpylaniu zapachów, częstowaniu publiczności cukierkami, rozrzucaniu ulotek, a także czytaniu dwóch różnych tekstów jednocześnie.

Datowane kompozycje Andrzeja Krzanowskiego obejmują lata 1970–1990. Powstało w tym czasie około 130 utworów. Część z nich została złożona w cykle: pięciu akordeonowych Studiów (1973–1976), sześciu Audycji – utworów z wykorzystaniem m.in. głosu, taśmy, poezji, nietradycyjnego instrumentarium i środków pozamuzycznych (1973–1982), czterech Impresji – utworów solowych i kameralnych z udziałem akordeonu (1982–1986) oraz dziewięciu Reliefów – utworów solowych i kameralnych o różnorodnym instrumentarium (1984–1988).

O czym jest muzyka Andrzeja Krzanowskiego? Co przedstawia, na co wskazuje, co ma do przekazania? Z jednej strony jawi nam się w czystej formie, pozbawionej treści pozamuzycznych (sonata, fuga, kanon), z drugiej jest tą treścią nasycona lub sugeruje, chociażby poprzez tytuł, pozamuzyczne skojarzenia czy inspiracje. Utwory takie, jak Canti di Wratislavia, Katedra, Alkagran czyli jedno miejsce na prawym brzegu Wisły, Wiatr echo niesie po polanie, Une petite pluie á Urmatt dla najmłodszej orkiestry akordeonowej, wyraźnie wskazują na ważne miejsca w życiu kompozytora. Niemal połowę kompozycji zadedykował przyjaciołom, wykonawcom, festiwalom czy członkom rodziny. W wielu utworach (Audycje III, IV, V) słyszalny jest szczególny kod akustyczny – dźwięk dzwonów, lokomotyw, syren strażackich i sygnałów karetek – tak typowy w latach 70. ubiegłego stulecia dla jego rodzinnego miasteczka, Czechowic-Dziedzic – z rafinerią, kopalnią, kościołami i dużą stacją kolejową. Ważnym środkiem przekazu stały się również teksty Jacka Bieriezina, Zbigniewa Doleckiego, Mieczysława Stanclika, Sławomira Mrożka, Kazimierza Ratonia i Juliusza Słowackiego, będące nośnikiem jego przemyśleń politycznych, egzystencjalnych oraz kontemplacji duchowej i religijnej, a także śpiew sopranu o dużym wolumenie z charakterystycznymi wokalizami, stanowiący niejako kobiecy symbol ziemskiego i pozaziemskiego bytu. Pojawiające się niespodziewanie cytaty z utworów ważnych dla Krzanowskiego kompozytorów – Albéniza, Bacha, Beethovena, Góreckiego i Szymanowskiego – stanowią ważne dopełnienie jego artystycznej wypowiedzi. Cytat pojawiał się również w formie autocytatu i dotyczył zarówno wykorzystywania pewnych własnych zwrotów melodycznych (np. te same motywy taśmy w Audycjach I–V), jak i całych utworów w innych kompozycjach (np. Studium III pojawia się w całości w Audycji IV, a Salve Regina na chór chłopięcy i organy w Audycji V).

Dwudziestoletnia aktywność twórcza Andrzeja Krzanowskiego daje obraz sztuki złożonej, odkrywczej i nie stroniącej od trudnych rozwiązań, a jednocześnie intrygującej, wysublimowanej i dojrzałej.

Uwaga! Utworom o powtarzających się tytułach, np. Etiuda, Kanon, Sonata zostały nadane numery porządkowe, o ile nie uczynił tego sam kompozytor. Numery te są umieszczone w nawiasie kwadratowym, np. Etiuda [nr 1].