Strona poświęcona twórczości Andrzeja Krzanowskiego

Ten jednoczęściowy utwór jest próbą syntezy brzmień kwartetu smyczkowego i taśmy komputerowej, która została zrealizowana w Studiu Muzyki Elektronicznej Uniwersytetu w Glasgow przy współpracy Davida McKenzie.

[…] Przesubtelnione piękno tej niezwykle delikatnej muzyki można określić mianem „nieziemskie”, można też – „jasny smutek”. Niemal w całości kompozycja utrzymana jest w dynamice cichej, w tempie powolnym, tworząc klimat zjawiskowo-oniryczny. Wielokrotnie w swej twórczości Krzanowski sięgał po taśmy, zazwyczaj zawierające nagrane motywy, cytaty – tu mamy warstwę elektroniczną, komputerową, dobarwiającą, poszerzającą brzmieniowość instrumentów smyczkowych kwartetu. Urzeka melodyczność tego utworu – w kantylenach wiolonczeli i altówki zachwyca glissandowość, przechodząca w niezwykłość układów akordowych, niekiedy jakby przywołujących akordowe brzmienia akordeonu, i efekt zadziwiający – szum syntetycznego wiatru. Mamy więc w tym „Reliefie” świat nadzwyczaj intymny, lirykę brzmieniowej poezji zanurzonej jakby w pejzażu jakiejś przyrody – przyrody natury, bo wiatr, i przyrody duchowej, bo nostalgia. Jakby w tym – jak się okazało – ostatnim swym utworze Andrzej Krzanowski tęsknił do świata, który przeczuwał lub przeczuć pragnął…

Andrzej Chłopecki, Kwartet smyczkowy w twórczości „pokolenia stalowowolskiego”,  książeczka dołączona do płyty Pokolenie Stalowowolskie, Fundacja Musica Pro Bono, 2011

Rok 1988 kończy niemal dwudziestoletni okres aktywności twórczej Andrzeja Krzanowskiego. Co znamienne, kończy go dziewiątym utworem z cyklu Reliefów – utworem naznaczonym niefortunną dla kompozytorów liczbą 9, liczbą – fatum. Kompozycje powstające później, w ostatnich dwóch latach życia Krzanowskiego (1989–1990), pozostały w wersji niekompletnej (Relief VIII) lub budzącej pewne wątpliwości co do kształtu formalnego (Sonata na gitarę).
Każdy z dziewięciu Reliefów Krzanowskiego posiada wyczuwalny, choć nieokreślony przez kompozytora przekaz treściowy, co pozwala na porównanie całego cyklu do zbioru opowiadań o różnych wątkach i sposobach narracji. Sam tytuł odwołuje się do techniki rzeźbiarskiej, której rezultatem jest dzieło wyłaniające się z pewnej płaszczyzny.
Inaczej niż pierwsze Reliefy, Relief IX nie jest miniaturą. Trwa niemal pół godziny, a obsadę, zwiększoną względem wcześniejszych dzieł z cyklu, tworzą kwartet smyczkowy i taśma.
Ograniczony materiał dźwiękowy (drugi modus messiaenowski: skala półton – cały ton) nadaje kompozycji jednolity koloryt tonalny, który podlega zmianom w zależności od dominującego w danym odcinku interwału. Zawężeniu ulega również sposób ruchu dźwięków, sprowadzony głównie do glissand i repetycji. Warstwę elektroniczną tworzą w większości przetworzone komputerowo fragmenty materiału muzycznego kwartetu oraz długie „wędrujące” pasma brzmieniowe i pojedyncze irrealne odgłosy dzwonów. Na uwagę zasługuje jedyny w utworze – powierzony wiolonczeli – fragment solowy, którego umiejscowienie zostało wyznaczone w przybliżeniu według zasady złotej proporcji, a także przejmujące zakończenie, zdefiniowane w partyturze określeniem wind.
Relief IX, mimo bogatej palety barw i artykulacji, jest statyczny, a jego spowolniona narracja daje wrażenie rozciągnięcia w czasie, dzięki czemu wprowadza słuchacza do odrealnionego, nieznanego świata. Kompozycja ta charakteryzowana była często jako surrealistyczna i kontemplacyjna. Jak pisał Andrzej Chłopecki – „[Relief IX] kieruje swą ekspresję w rejony nad-realne, odrywające się od dotychczasowych kompozytorskich strategii”.

Utwór powstał na zamówienie festiwalu Polish Realities w Glasgow (stąd jego przydomek – Relief IX „Szkocki”). Warstwa taśmy została nagrana we współpracy z Davidem MacKenziem w Studiu Muzyki Elektronicznej Uniwersytetu Glasgow. Jest to ostatni utwór z cyklu Reliefów.

Nagrania

• CD: Kwartet Śląski. Andrzej Panufnik / Andrzej Krzanowski, PRK CD 056
  
• LP: Warszawska Jesień 1989. Kronika dźwiękowa: Andrzej Krzanowski / Augustyn Bloch, Polskie Nagrania Muza SX 2855
  

Czasopisma

• Kwartet Śląski, Andrzej Panufnik, Andrzej Krzanowski - Culture.pl, Instytut Adama Mickiewicza (2004)